จามจุรีเป็นพืชตระกูลถั่ว (Family Leguminosae) อนุวงศ์สะตอ (Sub-Family Mimosaceae) มีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Samanea saman Jacq Merr. ส่วนชื่อที่เป็นที่รู้จักในประเทศไทยได้แก่ จามจุรี ก้ามกลาม จามจุรีแดง ก้ามปู ก้ามกุ้ง (ไทย) ฉำฉา สารสา สำลา ตุ๊ดตู่ ลัง (พายัพ) ในภาษาอังกฤษชื่อที่เรียกกันแพร่หลาย คือ Rain tree ซึ่งน่าจะมาจากนิสัยของต้นไม้ชนิดนี้โตเร็วผิดกับต้นไม้อื่นๆ คือ เมื่อฤดูฝนผ่านไปครั้งหนึ่งต้นไม้ชนิดนี้จะโตเร็วผิดกับต้นไม้อื่นๆ อย่างสังเกตเห็นได้ชัด

จามจุรีเป็นไม้ผลัดใบโตเร็ว มีกิ่งก้านสาขาแผ่กว้างคล้ายรูปร่ม เรือนยอดสูงประมาณ 40 ฟุต สูง 20 – 30 เมตร เปลือกสีดำ แตกและร่อน ลักษณะเนื้อไม้มีลวดลายสวยงาม แก่นสีดำคล้ำคล้ายไม้มะม่วงป่าหรือวอลนัท เมื่อนำมาตกแต่งทำเฟอร์นิเจอร์ จะขึ้นเงาเป็นมันแวววาว นับเป็นพรรณไม้ที่มีลักษณะสวยงามตามธรรมชาติ ลักษณะของเนื้อไม้มีความแข็งแรงเท่าเทียมไม้สมพง แต่มีลักษณะพิเศษคือ สามารถดัดงอได้สูงมาก เนื้อไม้มีความชื้นสูง และมีสารพวกแอลคาลอยด์ (alkaloid) ชื่อพิธทิโคโลไบ (piththecolobine) ที่มีพิษใช้เป็นยาสลบ

ใบจามจุรี เป็นใบผสมแบบขนนกสองชั้น ทั้งใบยาวประมาณ 25 – 40 เซนติเมตร ใบประกอบด้วยช่อใบ 4 คู่ ใบย่อย 2 – 10 คู่ ต่อหนึ่งใบ ใบย่อยเกิดบนก้านใบซึ่งแยกจากก้านใหญ่ ใบย่อยรูปขนานเปียกปูนแต่เบี้ยว ใบย่อยด้านปลายใบใหญ่ที่สุดใบย่อยหนาปานกลาง ด้านหน้าใบสีเขียวเข้มเป็นมัน ด้านหลังใบสีเขียวนวล และมีขนเล็กน้อย

ดอกจามจุรีเป็นช่อดอกทรงกลม แต่ละช่อรวมกันเป็นช่อใหญ่ ออกเป็นช่อสั้นๆ ตามยอดปลายกิ่ง กลีบดอกเล็กมาก แต่ละช่อดอกมีดอกตัวเมียดอกเดียว และล้อมรอบด้วยดอกตัวผู้เป็นจำนวนมาก มีก้านช่อดอกสีเขียวอ่อนยาวประมาณ ๖-๘ เซนติเมตร ช่อหนึ่งๆ มีดอกตั้งแต่ ๒๕-๓๕ ดอก และมักบานพร้อมกัน

ดอกจามจุรี มีสีชมพูรูปกรวยขนาดเล็กมี ๖ กลีบ แต่ละช่อดอกมีดอกตัวเมียดอกเดียว และล้อมรอบด้วยดอกตัวผู้เป็นจำนวนมาก จะมีเส้นเกสรตัวผู้ยาวเป็นพู่ฟูล้นดอกออกมา ลักษณะคล้ายแส้เล็กๆ เกสรตัวผู้ตอนบนสีชมพู ตอนล่างสีขาวยาวประมาณ ๔ เซนติเมตร ดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ ออกดอกได้ทั้งในฤดูร้อนและฤดูฝน ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ – พฤษภาคม

จามจุรีสามารถเจริญเติบโตได้ดีในเขตร้อนที่มีฝนตกชุกปานกลาง ถึงฝนตกหนักตลอดปีเป็นต้นไม้ที่ชอบน้ำ และความชุมชื้น เช่นในหมู่เกาะอินดิสตะวันตก ฟิลิปปินส์ พม่า มาเลเซีย และไทย จามจุรีสามารถขยายพันธุ์ได้ด้วยเมล็ด ซึ่งผลของจามจุรีนั้นจะแก่ในช่วงฤดูหนาว ระหว่างเดือนตุลาคม – มกราคม ซึ่งมีการเก็บเมล็ดกันมากในช่วงนี้ในบริเวณที่พบจามจุรี โดยทั่วๆ ไป ต้อนอ่อนจามจุรีจะงอกได้ง่าย ใต้ต้นจามจุรีที่พบมีผลร่วงล่นอยู่ หากปล่อยทิ้องไว้

จามจุรี ไม้ยืนต้นที่สามารถนำมาทำเป็นพืชสมุนไพรได้ เปลือกของลำต้น ป่นให้ละเอียด ใช้เป็นยาสมานรักษาแผล เปลือกจากลำต้นและเมล็ด ใช้รักษาอาการท้องบิด ท้องเสีย ใบมีรสที่เย็น สรรพคุณเย็น ต้านพิษ แก้ปวดแสบปวดร้อน เมล็ดมีรสฝาดเมา แก้โรคผิวหนัง กลากเกลื้อน เรื้อน แก้เยื่อตาอักเสบ การใช้เป็นยาสมานรักษาแผล ให้นำเปลือกที่แห้งแล้ว มาบดหรือป่นให้ละเอียดจนเป็นผง จากนั้นนำมาโรยบริเวณที่เป็นแผล ใช้ทาเรื่อย ๆ จนกว่าแผลจะหาย  ข้อควรระวัง เมื่อรับประทานเมล็ด หรือน้ำยางจากฝักเข้าไป จะทำให้เยื่อบุผนังกระเพาะอาหารและลำไส้อักเสบ มีอาการอาเจียนและถ่ายอย่างรุนแรง

ไม้จามจุรีเป็นไม้ที่มีลักษณะเนื้อไม้ที่มีลวดลายสวยงาม แก่นสีดำคล้ำคล้ายไม้มะม่วงป่าหรือไม้วอลนัท เมื่อนำมาตกแต่งจะขึ้นเงาเป็นมันแวววาว นับเป็นพรรณไม้ที่มีลักษณะสวยงามตามธรรมชาติ ในเนื้อไม้จะมีความชื้นอยู่สูง ก่อนนำไปใช้งานควรจะทำการอบเนื้อไม้ก่อน โดยค่อยๆ เพิ่มอุณหภูมิในการอบขึ้นจนกว่าจะหมดความชื้น เมื่อนำเนื้อไม้ไปใช้งานเนื้อไม้จะไม่แตก ไม้จามจุรีนอกจากจะนิยมนำไปใช้แกะสลักแล้ว ยังนำไปทำ โต๊ะ เก้าอี้ เตียง ตู้เสื้อผ้า ของเด็กเล่น และเฟอร์นิเจอร์อื่นๆ อีกมากมาย

ในปัจจุบันนิยมนำเนื้อไม้จามจุรีมาใช้เป็นวัตถุดิบที่สำคัญในอุตสาหกรรมแกะสลักไม้ทางภาคเหนือ ซึ่งมีการดำเนินงานในรูปสหกรณ์หัตถกรรมไม้ อันเนื่องมาจากไม้สักมีราคาแพงและหายาก จึงทำให้ไม้จามจุรีจึงมีบทบาทในการทดแทนไม้สักได้มากขึ้น เพราะไม้จามจุรีมีราคาที่ถูกกว่า สามารถหาได้ง่ายกว่าไม้สักเพราะยังไม่เป็นไม้สงวน เนื้อไม้มีแก่นสีดำคล้ำสวยงาม เมื่อขัดตกแต่งจะขึ้นเงาแวววาว เป็นที่ต้องการของผู้บริโภคทุกระดับทั่วไป แต่ในเนื้อไม้จามจุรีจะมีความชื้นมาก ทำให้เกิดปัญหาไม้แตกในระหว่างการแกะสลักหรือหลังจากแกะสลักเป็นผลิตภัณฑ์แล้ว วิธีแก้ไขจะต้องทำการอบไม้ก่อนโดยค่อยๆ เพิ่มอุณหภูมิให้สูงขึ้น จนกระทั่งไม่มีความชื้นหรือใกล้เคียงกับบรรยากาศทั่วไป  มูลค่าของไม้แกะสลักที่จำหน่ายจะสูงกว่ามูลค่าไม้แปรรูปถึง 3 เท่า ในปี พ.ศ. 2521 มูลค่าการส่งออกผลิตภัณฑ์ไม้แกะสลักสูงถึง 300 ล้านบาท

ทางภาคเหนือนิยมปลูกต้นจามจุรีเป็นแม่ไม้ที่ใช้เลี้ยงครั่ง เป็นไม้ที่เลี้ยงครั้งได้ผลดีมากชนิดหนึ่ง โดยเฉพาะต้นจามจุรีชนิดที่มีดอกสีชมพู เปลือกสีเทาดำ ใบเขียวเข้ม ครั่งจะจับได้ดี ไม้ชนิดนี้สามารถเลี้ยงครั่งทั้งรอบฤดูร้อนและฤดูฝน แต่ผลผลิตครั่งที่ได้ปริมาณมาก คือครั่งที่ตัดเก็บในเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม คุณภาพของครั่งไม้จามจุรีหรือไม้ก้ามปูนี้มีทั้งชั้นคุณภาพ A และ B ผลผลิตครั่งที่ตัดเก็บได้ประมาณ 5 – 10 กิโลกรัมต่อต้นเมื่ออายุ 6 ปี หากต้นจามจุรีมีอายุตั้งแต่ 10 ปีขึ้นไปจะได้ผลผลิตครั่งประมาณ 10 – 50 กิโลกรัมต่อต้นหรือมากกว่านั้น (น้ำหนักครั่งดิบ) สำหรับมูลค่าการส่งออกครั่งในปี 2535 คือช่วงการส่งออกเดือนมิถุนายน 2534 ถึง เดือนพฤษภาคม 2535  สามารถส่งออกครั่งเม็ดได้ถึง 716 ต้น ซึ่งยังไม่ได้มีการคิดมูลค่าเป็นเงินออกมา

ต้นจามจุรีเป็นไม้ประดับยืนต้น ที่สวยงามเนื่องจากเรือนยอดแผ่กว้างทั้งยังให้ร่มเงาที่ร่มเย็น เนื่องจากใบเป็นใบประกอบแบบผสมแบบขนนก ค่อนข้างใหญ่และอยู่ชิดกัน เมื่อพระอาทิตย์ตกดินใบจะหุบเข้าหากันครั้นรุ่งเช้าก็จะคลี่ขยายใบออก เพื่อเป็นการช่วยให้น้ำค้างที่ดินอยู่ตามกิ่งก้านหยดลงถึงพื้นดิน บรรดากล้วยไม้ที่เกาะติดอยู่ตามลำต้นและเฟิร์นที่อยู่ตามพื้นดินภายใต้ร่มเงาของจามจุรีจึงเจริญเติบโตได้ดี เนื่องจากเป็นพืชตระกูลถั่วจึงมีคุณสมบัติในการปรับปรุงคุณภาพของดินให้ดีขึ้น ใบใช้ทำปุ๋ยหมักได้ โดนเฉลี่ยมีไนโตรเจนถึงร้อยละ 3.25 มีการนำใบจามจุรีไปหมักผสมกับดิน เพื่อใช้เป็นดินปลูกต้นไม้ขายเป็นการค้ามากมาย ภายใต้ชื่อ ดินผสมใบก้ามปู หรือแม้แต่นำเฉพาะใบก้ามปูแห้งมาใส่ถุงขาย สามารถประกอบเป็นอาชีพได้เลยทีเดียว

จามจุรีสามารถปลูกเป็นอาหารสัตว์ได้ ใบและฝักมีคุณประโยชน์มากสำหรับ วัว ควาย ซึ่งมักจะชอบกินใบเขียวและใบอ่อน ฝักที่แก่มีเนื้อสีน้ำตาล ถ้าใช้เลี้ยงแม่วัวที่รีดนม จะทำให้น้ำนมมีคุณภาพดีขึ้น ฝักจะแก่ราวๆ เดือนมีนาคม สามารถเก็บรักษาไว้เลี้ยงวัว ควายได้ในกรณีหาหญ้าฟางได้ยาก หรือฟางข้าวมีราคาแพง สารอาหารในฝักจามจุรีมีคูณค่าดีเท่ากับหญ้าแห้งที่ใช้ในการเลี้ยงสัตว์ นอกจากนี้เนื้อในของฝักแก่ที่มีสีน้ำตาล ยังสามารถใช้หมักเพื่อผลิตแอลกอฮอล์บริสุทธิ์ โดยฝักจามจุรี100 กิโลกรัม จะได้แอลกอฮอล์ราวๆ 11.5 ลิตร นอกจากนี้ยังสามารถนำฝักจามจุรีไปต้มกับน้ำรับประทานแบบน้ำชาได้ มีรสหวาน ประแล่มๆ